Буряад Уласай эдлэл
Буряадай үндэһэн һур харбалга монголой номо годлиһоо гараһан. Энэл зэмсэгһээ боложо монголшууд, Чингис Хаан дэлхэй эзэллээ гэжэ түүхын эрдэмтэд бодомжолдог.
Монгол баатарнууд ойро харбалганһаа далтирдаг байһан. Харин харбалга тулалдаандаа ехэ бэрхэ байгаа. Нэгэ доро 10-12 һурша гаргажа шадаха, дайсанайнгаа морииень хуяг дуулгыень түгдэ сохидог һэн.
Номо годлеороо холо зайда байгаад дайсангаа алажа шададаг байгаа монголшууд. Харин өөһэдыень хэншье дайража ашадахагүй.
Тулалдаанда хадаа абяа гаргадаг номо годлинууд баһа хэрэглэгдэдэг байһан. Зэбэ дээрэнь нүхэ гаргажа үгэдэг һэн, тэрэнь ниидэхэдээ зэмбэй дуу гаргаха. Олон годлинуудай ниидэхэдэ, агаарта тон шуяатай байдаг байха. Дайсан ехээр айжа эхилхэ.
1818 ондо Забайкалиин Нерчинск тойрогто мэдээжэ Чингисэй шулуун ологдоһон байгаа. Мүнөө тэрэ Эрмитаж соо хадаглагданхай. Тэрэ хадаа Чингис Хаанай Юсүнхээ гэжэ дүүгэйнь ураданай хотын хажууда ологдоо. Эрмитажэй оршуулгаһаа иигэжэ шулуун дээрэ бэшэгдэһэн:
"Чингис Хаанай сартаул арадые дайлан абажа ерээд байхада, Монгол Уласай бүхы ноед суглараа. Буха Суджихай гэжэ газарта Юсүнхээ номо годлиһоо 400 модондо холо харбаһан юм"
Yшөө нэгэ оршуулга соо 400 модо бэшэ, 595 гэжэ бэшэгдэдэг.
Yшөө нэгэ оршуулга соо 400 модо бэшэ, 595 гэжэ бэшэгдэдэг.
Сэрэгтэ ябахадаа Чингисэй баатарнууд хэниинь мэргэн бэ гэжэ мүрысэдэг байгаа.
Мориной тоногоор һур хэжэ, тэрээние харбадаг һэн.
Тэрэл сагат Сурхарбаан гэжэ наадаг бии боложо эхилээ.
Иимэ тэмсэнгүүд залуу баатарнуудта шалгалта шэнги болодог һэн.
Мориной тоногоор һур хэжэ, тэрээние харбадаг һэн.
Тэрэл сагат Сурхарбаан гэжэ наадаг бии боложо эхилээ.
Иимэ тэмсэнгүүд залуу баатарнуудта шалгалта шэнги болодог һэн.
Сурхарбаан
Урад сагһаа хойшо номо годлиие буряадууд тэнгэриин бэлэг гэжэ тоолодог һэн. Олон жэл соо энэ зэмсэгнай эдеэ хол олоходо туһалдаг, дайсангуудһаа абардаг байгаа юм. Сурхарбаан - буряадай үндэһэн баяр. Энэ наадан гансашье соелой, бэеын тамирай наадан бэшэ, харин түрэл нютагаа хайрлаха, ёһо заншалаа мэдэхэ - иимэ зүйлэнүүдтэ һургадаг хэмжээ ябуулга. Энэ хадаа онсо юртэмсэ. Тэрэнэй гол удхые, үндэһыень мэдэхээр һанагдадаг. Бурядай бүхы нютагуудта Сурхарбаан тухай булта мэдэдэг.
Жэлһээ жэл бүри буряадуудай урданай наадануудые мэдэхэ, элинсэг хулинсагууднай хайшан гэжэ сагаа үнгэргэдэг байһаниие хадуужа абаха зорилготой зон олон боложол байна.
Һур харбалга энэ хэрэгтэ онсо байдал эзэлнэ.
Урад сагһаа хойшо номо годлиие буряадууд тэнгэриин бэлэг гэжэ тоолодог һэн. Олон жэл соо энэ зэмсэгнай эдеэ хол олоходо туһалдаг, дайсангуудһаа абардаг байгаа юм.
Жэлһээ жэл бүри буряадуудай урданай наадануудые мэдэхэ, элинсэг хулинсагууднай хайшан гэжэ сагаа үнгэргэдэг байһаниие хадуужа абаха зорилготой зон олон боложол байна.
Һур харбалга энэ хэрэгтэ онсо байдал эзэлнэ.
Урад сагһаа хойшо номо годлиие буряадууд тэнгэриин бэлэг гэжэ тоолодог һэн. Олон жэл соо энэ зэмсэгнай эдеэ хол олоходо туһалдаг, дайсангуудһаа абардаг байгаа юм.
Буряадууд номо годлиео 19-дэхи зуун жэл болотор баридаг байгаа. 20-дохи зуун жэлдэ агнууридал хэрэглэгдэдэг һэн.
Зэгэтэ аба гэжэ агнуурида буряад мэргэшүүлэй тоо 1000 хүн болотор хүрэдэг һэн.
Номо годли барижа бага наһанһаа хойшо хүн һурадаг байгаа. Теэд олон жэл соо шадалаа үшөө һайн болгожо байдаг һэн. Гансал тулалдаанда бэшэ, агнууридашье, тэмсээнгүүдтэшье.
Номо годли хоероо буряад хүн эгээ хүндэтэй газартаа үлгэдэг һэн. Энэ зэмсэг дээгүүр алхаад гарахада нүгэл гэжэ тоологдохо. Годлииень олон ёһололнуудта хэрэглэхэ. Годли хүндэ амжалта асардаг гэжэ урдан сагта этигэдэг һэн.
Зэгэтэ аба гэжэ агнуурида буряад мэргэшүүлэй тоо 1000 хүн болотор хүрэдэг һэн.
Номо годли барижа бага наһанһаа хойшо хүн һурадаг байгаа. Теэд олон жэл соо шадалаа үшөө һайн болгожо байдаг һэн. Гансал тулалдаанда бэшэ, агнууридашье, тэмсээнгүүдтэшье.
Номо годли хоероо буряад хүн эгээ хүндэтэй газартаа үлгэдэг һэн. Энэ зэмсэг дээгүүр алхаад гарахада нүгэл гэжэ тоологдохо. Годлииень олон ёһололнуудта хэрэглэхэ. Годли хүндэ амжалта асардаг гэжэ урдан сагта этигэдэг һэн.
Фото: Петр Шимкевич. 1895 г.
2018 ондо Сурхарбаан наадан 94-хи ойн баяраа тэмдэглээ. Һур харбалгадаг зон жэлһээ жэл бүри олон боложол байна. Буряадай Залуушуулай бодолгын болон
спортын яаманай сайдай тоолоһоор, мүнөө дээрэ 300 хүн һур харбалгаар мүрысөөнүүдтэ оролсоно. Ахамад һур харбадаг зоной дунда залуушуул бии болоно.
Залуушуулай, хүүгэдэй тэмсээнүүд үнгэрдэг болоо. Ивалгын аймагай Оронго нютагта Этигэл хамбайн бага наадан болодог. Тэндэ бүхы Буряадһаа хабаадагшад оролсодог. Энэ нааданай гол эмхидхэгшэд Россиин Буддагиин шажанай заншалта Сангха болон Хамба лама Дамба Аюшеев болоно.
спортын яаманай сайдай тоолоһоор, мүнөө дээрэ 300 хүн һур харбалгаар мүрысөөнүүдтэ оролсоно. Ахамад һур харбадаг зоной дунда залуушуул бии болоно.
Залуушуулай, хүүгэдэй тэмсээнүүд үнгэрдэг болоо. Ивалгын аймагай Оронго нютагта Этигэл хамбайн бага наадан болодог. Тэндэ бүхы Буряадһаа хабаадагшад оролсодог. Энэ нааданай гол эмхидхэгшэд Россиин Буддагиин шажанай заншалта Сангха болон Хамба лама Дамба Аюшеев болоно.
Дүрим
Мэргэд буряад заншалта дэгэлнүүдээ үмдэдэг. Энэ хадаа зунай тэрлиг, гутал, малгай болоно.
Бүлгэм болгондо 9 хүн оролсоно: 6 эрэшүүл, 3 эхэнэрнүүд.
Харин нэгэ дүрим гэжэ байдаггүй, эмхидхэшэнэрэй зүбшөөлгөөр дүрим ондоо болгожо болоно.
Харбаха зайнь - 50 метр эрэшүүлэй, 45 метр эхэнэрнүүдэй. Иимэ дүрим Алтаргана Сурхарбаан наадангууд дээрэ табигданхай. Харин дасангуудай наадан дээрэ арай хүндэ болоно. 60 ба 50 метр холо болоно.
Харин эхэнэрнүүдшье эрэшүүлэй зай дээрэ гаража, харбадаг. Түрүүлдэг. Ахамад зон һамганай хубсаһа эрэдэ үмдүүлээ гэжэ хэлэдэг.
Фото: Артем Федотов
2 метр үргэнтэй 4 метр утатай талмай дээрэ һурнуудые табидаг. Мэргэнэй зорилгонь - һурыень энэ талмайһаа гаратарань харбаха хэрэгтэй.
Ан гүрөөһэнэй гү али ондоо зэрлиг томо амитанай нооһоо хэжэ, һур оедог юм. н орохо.
Нооһониинь бүдүүн байбал, бороондо хүндэрхэ.
2 метрэй зайһаа холо ниидэжэ шадахагүй.
12 һурнууд табигдададг. Дундань ласти байдаг – энээние тутаабал, 3 оноо абажа шадаха.
Хажуудань улаан үнгэтэй һурнууд. Тэдэ 2 оноо асарха.
Бусадань 1 оноо үнэтэй.
Нооһониинь бүдүүн байбал, бороондо хүндэрхэ.
2 метрэй зайһаа холо ниидэжэ шадахагүй.
12 һурнууд табигдададг. Дундань ласти байдаг – энээние тутаабал, 3 оноо абажа шадаха.
Хажуудань улаан үнгэтэй һурнууд. Тэдэ 2 оноо асарха.
Бусадань 1 оноо үнэтэй.
3 оноо
2 оноо
1 оноо
Мэргэдэй дунда хэниинь эгээл ехэ оноо абаһан бэ, тэрэнь түрүүлээ гэжэ тоологдоно. Харин мэргэдэй оноонь адли байгаа һаань, ласти руу эгээл оло дахин тутаһан теэд лэ нэгэшье алдуу хээгүй мэргэн түрүүлнэ. Тиимэһээ, мэргэнэй бүхы харбаһан удаань тоологдохо юм.
Бүлгэмүүдэй тэмсээндэ мэргэдэй бүхы оноонуудань нэмэгдэнэ. Тиигэжэ ниитэдээ дүн гаргагдана.
Нэгэ хэдэн бүлгэмүүдэй оноонь адли байгаа һаань, мэргэдэй түрүү һууринуудань тоологдохо. Yндэр һуури эзэлээ һаань, бүлгэмдэнь тэрэнь туһатай байха.
Һүүлшиин шатада 64 тамиршад гаража шадана. Эгээ холо зайда мэргэд харбана юм. 60 ба 50 байгаа һаань, 60 дээрэ харбана. Эхин шатаһаа хоердохидо 16 мэргэд гарана.
Хоердохи шатаһаа үшөө 8-ниинь үлэнэ.
Тиихэдэл эгээл һонирхолтой зүйлэ эхилнэ. Тэрэ 8 хүн 2 туршалгын удаа теэд 8 тоололгын удаа харбана. Дахин шатада 4 мэргэд үлдэнэ. Тэед лэ саашаа үшөө 2 тэмсэлдэхэ. Тэрэ хоеройл дундаһаа абарга гаража ерэхэ. Эгээ ехэ оноотойниинь түрүүлнэ юм.
Хоер мэргэд адлихан тоотой оноо абаа гэжэ байдаг. Тиихэдээ тэрэ хоер али нэгэнэйнгээ алдуу хэтэрэл харбалсаха.
Бүлгэмүүдэй тэмсээндэ мэргэдэй бүхы оноонуудань нэмэгдэнэ. Тиигэжэ ниитэдээ дүн гаргагдана.
Нэгэ хэдэн бүлгэмүүдэй оноонь адли байгаа һаань, мэргэдэй түрүү һууринуудань тоологдохо. Yндэр һуури эзэлээ һаань, бүлгэмдэнь тэрэнь туһатай байха.
Һүүлшиин шатада 64 тамиршад гаража шадана. Эгээ холо зайда мэргэд харбана юм. 60 ба 50 байгаа һаань, 60 дээрэ харбана. Эхин шатаһаа хоердохидо 16 мэргэд гарана.
Хоердохи шатаһаа үшөө 8-ниинь үлэнэ.
Тиихэдэл эгээл һонирхолтой зүйлэ эхилнэ. Тэрэ 8 хүн 2 туршалгын удаа теэд 8 тоололгын удаа харбана. Дахин шатада 4 мэргэд үлдэнэ. Тэед лэ саашаа үшөө 2 тэмсэлдэхэ. Тэрэ хоеройл дундаһаа абарга гаража ерэхэ. Эгээ ехэ оноотойниинь түрүүлнэ юм.
Хоер мэргэд адлихан тоотой оноо абаа гэжэ байдаг. Тиихэдээ тэрэ хоер али нэгэнэйнгээ алдуу хэтэрэл харбалсаха.
“
Буряад мэргэд бүхы һур харбалгын тэмсээнүүдтэ түрүүлдэг юм. Хитадай, Yбэр Монголой тамиршад буряад дүримөөр харбадаг.
Хальмагууд лэ баһа манай һур харбалга эмхидхэдэг.
Харин һурнуудань ондоо үнгэтэй: хажуугаарнь боро, хүхэ үнгэтэй байдаг, дундань - улаан - ласти.
Хальмагууд лэ баһа манай һур харбалга эмхидхэдэг.
Харин һурнуудань ондоо үнгэтэй: хажуугаарнь боро, хүхэ үнгэтэй байдаг, дундань - улаан - ласти.
Манай эсэгэнүүдэй тамир - sport-rb.ru гэжэ порталай түсэл. Залуушуулай бодолгын болон спортын яаманай сайдай мүнгэн туһаламжаар бүтээгдэһэн.
«Шагай наадан», «бүхэ барилдаан», "һур харбалга", «hэер шаалган» - иимэ үндэһэн нааданууд тухай хөөрэхэбди.
«Шагай наадан», «бүхэ барилдаан», "һур харбалга", «hэер шаалган» - иимэ үндэһэн нааданууд тухай хөөрэхэбди.
Sport-rb.ru порталай мэдээсэл хойноһоо манай интернет хаягууд дээрэ хараарайгты
